Waarschuwen tegen dwaalleer

Is dat nou nodig?

Ik heb lang getwijfeld of ik een blog moest schrijven over dit onderwerp. Want is dat nou nodig? Waarschuwen tegen dwaalleer? Is het niet veel te negatief? Is het niet beter om de verbinding te zoeken met gelovigen die de dingen anders zien? Om elkaar te accepteren en te zoeken naar overeenstemming? We hebben elkaar als christenen hard nodig en de wereld moet toch zien dat we één zijn? Het is toch goed zolang Jezus gepredikt wordt?

Allemaal argumenten die aannemelijk klinken. We willen liever geen conflicten en het is veel hipper om tolerant te zijn. Maar ik wil je laten zien hoe veel en hoe vaak de Bijbel waarschuwt tegen valse leer. De Bijbel geeft ons niet de ruimte om “tolerant” te zijn, als het gaat om afwijkingen in de leer. Hoe graag we dat misschien ook zouden willen.

In het Oude en Nieuwe Testament is dit een thema

Al in het Oude Testament is het aanwijzen van valse profeten een belangrijk thema. Er zijn profeten die niet het woord van God spreken, maar hun eigen ideeën en visioenen verkondigen. In het Nieuwe Testament evenzo. Jezus waarschuwt in de Evangeliën voor het optreden van valse profeten en valse christussen. In Handelingen waarschuwt Paulus de gemeente van Efeze dat er mannen in hun midden zullen opstaan die de waarheid zullen verdraaien. In bijna al zijn brieven waarschuwt hij voor verkeerde leer en het gevaar van “een ander evangelie”. Ook andere schrijvers van het Nieuwe Testament; Petrus, Johannes en Judas stellen dwaalleer aan de kaak in hun brieven. In deze blogpost wil ik een aantal van deze waarschuwingen bespreken.

Waarschuwingen in het Oude Testament

Mozes

Mozes beschrijft dat in de toekomst valse profeten zullen opstaan. In Deuteronomium 13 waarschuwt hij het volk om niet te luisteren naar een profeet die oproept om achter andere goden aan te gaan. Luister daar niet naar, want:

Deuteronomium 13:4
Achter de HEERE, uw God, moet u aan gaan, Hem moet u vrezen, Zijn geboden moet u in acht nemen en Zijn stem gehoorzamen; Hem moet u dienen en u aan Hem vasthouden.

Zie ook Deuteronomium 18:20-22 waar Mozes leert dat wanneer de profetie van een profeet niet uitkomt, dan is dat woord niet door de Heer gesproken. Zo’n profeet hoef je niet te vrezen.

Jeremia

Ook Jeremia schrijft over profeten die vals profeteren. God zegt Zelf dat Hij deze profeten niet gezonden heeft. Ze hebben bedrieglijke dromen en misleiden daarmee het volk. Het zijn valse profeten die leugens verkondigen, bedrog uit hun eigen hart. Bovendien praten ze elkaar na (ze stelen woorden van elkaar).

Jeremia 14:14
De HEERE zei tegen mij: Die profeten profeteren vals in Mijn Naam. Ik heb hen niet gezonden, Ik heb hun geen opdracht gegeven en Ik heb niet tot hen gesproken. Zij profeteren u een leugenvisioen, waarzeggerij, holle praat en bedrog van hun [eigen] hart.

Jeremia 23:30-32
Daarom zie, Ik zál die profeten! spreekt de HEERE, die Mijn woorden van elkaar stelen.
Zie, Ik zál die profeten! spreekt de HEERE, die hun tong gebruiken en spreken: Hij spreekt.
Zie, Ik zál die profeten van bedrieglijke dromen! spreekt de HEERE. Zij vertellen die, zij misleiden Mijn volk met hun leugens en met hun gezwets. Ík heb hen niet gezonden. Ik heb hun geen opdracht gegeven. Zij zijn voor dit volk van geen enkel nut, spreekt de HEERE.

Ezechiël

Ezechiël krijgt de opdracht van God om te profeteren tegen de (valse) profeten in Israël. De profeten die naar eigen inzicht profeteren, die hun eigen geest volgen.

Ezechiël 13:1-6
1 Het woord van de HEERE kwam tot mij:
2 Mensenkind, profeteer tegen de profeten van Israël die profeteren, en zeg tegen hen die naar eigen inzicht profeteren: Hoor het woord van de HEERE!
3 Zo zegt de Heere HEERE: Wee de dwaze profeten die hun [eigen] geest volgen zonder [iets] te hebben gezien!
4 Als vossen tussen de puinhopen zijn uw profeten geworden, Israël:
5 U bent niet in de bressen geklommen, en voor het huis van Israël wierp u geen muur op om op de dag van de HEERE staande te blijven in de strijd.
6 Zij schouwen valse [visioenen] en leugenachtige waarzeggerij, zij die zeggen: De HEERE spreekt. Hoewel de HEERE hen niet gezonden heeft, verwachten zij dat het woord zal uitkomen!

Micha

Micha spreekt over profeten die het volk misleiden. Hij noemt de verkeerde motivatie die deze profeten gebruiken om te profeteren. Als ze er beter van worden dan profeteren ze vrede, maar als je hen niets geeft dan verklaren zij je de oorlog.

Micha 3:5
Zo zegt de HEERE tegen de profeten die Mijn volk misleiden, die, [als] zij met hun tanden [kunnen]bijten, vrede verkondigen. Wie hun echter niets in hun mond geeft, aan hem verklaren zij de oorlog.

Waarschuwing in de Evangeliën

Jezus

Jezus waarschuwt meerdere keren tegen valse profeten. Hij zegt dat er verleiders zullen opstaan, die zich voordoen als goede leiders, maar ze zijn dat niet. Zij zullen met het doen van tekenen en wonderen zelfs proberen de gelovigen te misleiden.

Mattheüs 7:15
Maar wees op uw hoede voor de valse profeten, die in schapenvacht naar u toe komen maar van binnen roofzuchtige wolven zijn.

Mattheüs 24:11
En vele valse profeten zullen opstaan, en zullen er velen verleiden.

Mattheüs 24:24
Want er zullen valse christussen en valse profeten opstaan, en zullen grote tekenen en wonderheden doen, alzo dat zij (indien het mogelijk ware) ook de uitverkorenen zouden verleiden.

In de gelijkenissen vinden we ook verwijzingen naar de vermenging van echt geloof en valse religie. Bijvoorbeeld de gelijkenis van het onkruid wat gezaaid is tussen de tarwe. Het onkruid verwijst naar de kinderen van de boze die samen zullen opgroeien met het tarwe; de kinderen van het koninkrijk. Zie Mattheüs 13:24-30 en de uitleg in Mattheüs 13:36-43.

Waarschuwing in Handelingen

In Handelingen lezen we de geschiedenis van Paulus die op weg is naar Jeruzalem. Hij roept de oudsten uit Efeze bij zich om afscheid van hen te nemen. Hij bereidt hen voor op twee gevaarlijke ontwikkelingen die zullen gebeuren als hij er niet meer is. Van buiten vandaan zullen mensen de gemeente binnenkomen die de kudde niet zullen sparen. En vanuit hun eigen kring zullen mensen opstaan die gelovigen met leugens zullen wegtrekken van de waarheid.

Handelingen 20:29-30
Want dit weet ik: dat na mijn vertrek wrede wolven bij u zullen binnenkomen, die de kudde niet sparen;
en dat uit uw eigen midden mannen zullen opstaan die de waarheid verdraaien om de discipelen weg te trekken achter zich aan.

Waarschuwingen in de brieven van Paulus

Paulus waarschuwt in bijna elke brief die we van hem hebben voor valse leer. Vaak zijn het mensen die komen vanuit de gemeente zelf die de boodschap van het evangelie verdraaien. De boodschap brengt vaak onenigheid en verwarring. Het advies van Paulus is om je af te wenden van zulke mensen.

Ik laat de Schriftgedeelten zoveel mogelijk voor zichzelf spreken. Lees, als je in de gelegenheid bent, de verzen in de context van de brief. Dat geeft vaak nog een duidelijker beeld van de ernst van de woorden.

Romeinenbrief

Romeinen 16:17-18
En ik roep u ertoe op, broeders, hen in het oog te houden die onenigheden teweegbrengen en struikelblokken opwerpen tegen het onderricht dat u hebt ontvangen, en keer u van hen af.
Want zulke [mensen] dienen niet onze Heere Jezus Christus, maar hun eigen buik, en door fraaie woorden en mooie praat bedriegen zij de harten van de argeloze [mensen].

Korinthebrief

2 Korinthe 11:13
Want zulke lieden zijn valse apostelen, bedrieglijke arbeiders, die zich voordoen als apostelen van Christus.

Galatenbrief

Galaten 1:6-9
Ik verwonder mij erover dat u zich zo snel afwendt van Hem Die u in de genade van Christus geroepen heeft, naar een ander evangelie,
terwijl er geen ander is; al zijn er ook sommigen die u in verwarring brengen en het Evangelie van Christus willen verdraaien.
Maar zelfs als wij, of een engel uit de hemel, u een evangelie zouden verkondigen, anders dan wat wij u verkondigd hebben, die zij vervloekt.
Zoals wij al eerder gezegd hebben, [zo] zeg ik ook nu weer: Als iemand u een evangelie verkondigt anders dan wat u ontvangen hebt, die zij vervloekt.

Efezebrief

Efeze 4:14
Opdat wij geen jonge kinderen meer zouden zijn, heen en weer geslingerd door de golven en meegesleurd door elke wind van leer, door het bedrog van de mensen om op listige wijze tot dwaling te verleiden,

Efeze 5:6
Laat niemand u misleiden met inhoudsloze woorden, want om deze dingen komt de toorn van God over de kinderen van de ongehoorzaamheid.

Filippenzenbrief

Fil.3:2
Let op de honden, let op de slechte arbeiders, let op de versnijdenis.

Kolossenzenbrief

Kolossenzen 2:8
Pas op dat niemand u als buit meesleept door de filosofie en inhoudsloze verleiding, volgens de overlevering van de mensen, volgens de grondbeginselen van de wereld, maar niet volgens Christus.

Brieven aan Timotheüs en Titus

1 Timotheüs 6:3-5
Als iemand een andere leer brengt en zich niet houdt aan de gezonde woorden van onze Heere Jezus Christus en aan de leer die in overeenstemming is met de godsvrucht,
4 dan is hij verwaand, weet niets, maar heeft een ziekelijke neiging tot [twist]vragen en woordenstrijd. Daaruit komen voort: afgunst, ruzie, lasteringen [en] kwaadaardige verdachtmakingen,
5 voortdurend geruzie van mensen die een verdorven gezindheid hebben en beroofd zijn van de waarheid, omdat zij denken dat de godsvrucht een bron van winst is. Wend u af van dit soort mensen.

1 Timotheüs 6: 20 en 21
O Timotheüs, bewaar het [u] toevertrouwde pand, wend u af van onheilige, inhoudsloze praat en tegenstellingen van de ten onrechte zo genoemde kennis.
21 Sommigen, die [deze kennis] verkondigden, zijn van het geloof afgeweken. De genade [zij] met u. Amen.

2 Timotheüs 3:5
Zij hebben een schijn van godsvrucht, maar hebben de kracht ervan verloochend. Keer u ook van hen af.

2 Timotheüs 4:3 en 4
Want er zal een tijd komen dat zij de gezonde leer niet zullen verdragen, maar dat zij [zullen zoeken wat] het gehoor streelt, en voor zichzelf leraars zullen verzamelen overeenkomstig hun eigen begeerten.
4 Ze zullen [hun] gehoor van de waarheid afkeren en zich keren tot verzinsels.

Titus 1:10 en 11
Want er zijn ook veel opstandigen, mensen die zinloos praten en misleiders, vooral die van de besnijdenis zijn.
11 Men moet hun de mond snoeren. Zij brengen hele huis[gezinnen] in verwarring, door te leren wat onbehoorlijk is, om schandelijke winst.

Hebreeënbrief

De brief aan de Hebreeën bevat ook de waarschuwing om je niet mee te laten slepen door vreemde leringen.

Hebreeën 13:9
Laat u niet meeslepen door veelsoortige en vreemde leringen, want het is goed dat het hart gesterkt wordt door genade, niet door voedsel; zij die het daarin zochten, hebben daar geen baat bij gevonden.

Ben je benieuwd naar de betekenis van dit vers in Hebreeën? Ik heb daar een keer eerder een blogpost aan gewijd, zie https://debijbeloverdenken.nl/2018/10/04/gesterkt-door-genade/

waarschuwingen in de algemene brieven

Petrus

Petrus schrijft in zijn tweede brief over valse leraren. Hij wijst op de geschiedenis; “zoals er vroeger valse profeten waren, zo zullen er nu ook valse leraars zijn”. Ze zijn “onder u” en Petrus noemt hen zelfs “gekocht door de Heere”. Dat betekent dat ze deel uitmaken van de christelijke gemeente. Ze voeren stiekem afwijkingen in de leer in. In hoofdstuk 3 zegt hij dat er mensen zijn die de brieven van Paulus en de andere Schriften verdraaien en daarmee mensen tot dwaling brengen.

2 Petrus 2:1
Maar er zijn ook valse profeten onder het volk geweest, zoals er ook onder u valse leraars zullen zijn, die heimelijk verderfelijke afwijkingen in de leer zullen invoeren. Daarmee verloochenen zij zelfs de Heere, Die hen gekocht heeft, en brengen zij een snel verderf over zichzelf.
2 En velen zullen hen, door wie de weg van de waarheid gelasterd zal worden, op hun verderfelijke [wegen] navolgen.
3 En zij zullen u door hebzucht met verzonnen woorden uitbuiten. Het vonnis over hen is reeds lang in werking en hun verderf sluimert niet.

2 Petrus 3:15 en beschouw het geduld van onze Heere als zaligheid; zoals ook onze geliefde broeder Paulus, naar de wijsheid die hem gegeven is, u geschreven heeft,
16 zoals ook in alle brieven, wanneer hij deze dingen ter sprake brengt. Daaronder zijn sommige zaken die moeilijk te begrijpen zijn, die de onkundige en onstandvastige mensen verdraaien, tot hun eigen verderf, net als de andere Schriften.
17 U dan, geliefden, omdat u dit van tevoren weet, wees op uw hoede, zodat u niet door de dwaling van normloze [mensen] wordt meegesleept en afvalt van uw eigen vastheid.
18 Maar groei in de genade en kennis van onze Heere en Zaligmaker Jezus Christus. Hem zij de heerlijkheid, zowel nu als in de dag van de eeuwigheid. Amen.

Johannes

We hebben drie korte brieven van Johannes. In de eerste en tweede brief waarschuwt hij voor het komen van de antichrist. In de aanloop daar naar toe komen vele antichristen en misleiders. Ze staan op uit het midden van de gelovigen zelf. Johannes wijst er op dat het belangrijk is om te blijven bij wat je vanaf het begin gehoord hebt. Geloof niet elke geest, maar beproef de geesten of ze wel uit God zijn. Blijf in de leer van Christus.

1 Johannes 2:18 en 19
18 Kinderen, het is het laatste uur; en zoals u gehoord hebt dat de antichrist eraan komt, zijn er ook nu al veel antichristen gekomen, waaruit wij weten dat het het laatste uur is.
19 Zij zijn uit ons midden weggegaan, maar zij waren niet uit ons; want als zij uit ons geweest waren, dan zouden zij bij ons gebleven zijn. Maar het moest openbaar worden dat zij niet allen uit ons zijn.

1 Johannes 2: 24 en 26
Laat wat u vanaf het begin gehoord hebt, in u blijven. Als in u blijft wat u vanaf het begin gehoord hebt, dan zult ook u in de Zoon en in de Vader blijven.
25 En dit is de belofte die Hij ons heeft beloofd: het eeuwige leven.
26 Deze dingen heb ik u geschreven met betrekking tot hen die u misleiden.

1 Johannes 4:1
Geliefden, geloof niet elke geest, maar beproef de geesten of zij uit God zijn; want er zijn veel valse profeten in de wereld uitgegaan.

2 Johannes 1:7-9
Want er zijn veel misleiders in de wereld gekomen, die niet belijden dat Jezus Christus in het vlees gekomen is. Dat is de misleider en de antichrist.
8 Let op uzelf, opdat wij niet verliezen waarvoor wij gewerkt hebben, maar een vol loon mogen ontvangen.
9 Ieder die overtreedt en niet blijft in de leer van Christus, die heeft God niet; wie in de leer van Christus blijft, die heeft zowel de Vader als de Zoon.

Openbaring van Johannes

In het boek Openbaring van Johannes vinden we zeven brieven aan gemeenten in Klein Azië. In deze korte brieven lezen we over valse apostelen en dwalingen die de gemeenten bedreigen. Soms worden deze brieven uitgelegd als een profetie over het verloop van de kerkgeschiedenis vanaf het ontstaan van de gemeente tot de wederkomst van Christus. De brief aan Efeze verwijst dan naar het begin van de kerkgeschiedenis. Wij leven in de tijd van Laodicea waarin lauwheid overheerst en de kerk denkt dat ze rijk is en aan niets gebrek heeft. Als we er zo naar kijken is het duidelijk dat dwaalleer altijd op de loer ligt en dat elke generatie gelovigen hier voor moet oppassen.

• Efeze
  De gelovigen in Efeze worden door Johannes gesprezen omdat ze zelfbenoemde apostelen hebben ontmaskerd als leugenaars. Openbaring 2:2
• Smyrna
  In de brief aan Smyrna schrijft Johannes over mensen die zeggen dat ze Joden zijn, maar die een synagoge van de satan zijn. Openbaring 2:9
• Pergamus
  Johannes heeft enkele dingen tegen de gelovigen in Pergamus, namelijk dat ze de leer van Bileam houden en dat er ook zijn die de leer van de Nikolaïeten houden. Openbaring 2:14-16
• Thyatire
  Ook op de gelovigen in Thyatire heeft Johannes kritiek. Zij laten een vrouw, Izebel, die van zichzelf zegt dat ze een profetes is, onderwijs geven. Openbaring 2:20
• Sardis
  In Sardis dreigt het geloof helemaal weg te sterven. Zij hebben de naam dat ze leven, maar eigenlijk zijn de meesten (geestelijk) dood. Johannes adviseert hen terug te keren naar hoe ze het hebben ontvangen en gehoord en dat vast te houden. Openbaring 3:1-3
• Filadelfia
  Voor Filadelfia heeft Johannes alleen maar lovende woorden. Twee keer wordt gezegd dat zij het Woord in acht hebben genomen en het hebben bewaard. Openbaring 3:8 en 3:10
• Laodicea
  Aan Laodicea schrijft Johannes dat ze lauw zijn, ze denken dat ze rijk zijn en aan niets gebrek hebben, maar zonder het te weten zijn ze juist ellendig, beklagenswaardig, arm, blind en naakt. Openbaring 3:15-17

Judas

Judas was van plan om te gaan schrijven over de gemeenschappelijk redding, maar voelt zich genoodzaakt om zijn korte brief te wijden aan het waarschuwen tegen dwaalleer. In vers 3 spoort Judas de lezers aan om te strijden voor het geloof dat eenmaal (de NBV vertaalt met: eens en voor altijd) aan de heiligen (dat zijn wij; de gelovigen) overgeleverd is. Het is de moeite waard om deze brief in zijn geheel te lezen.

Judas :3
Geliefden, toen ik mij er met alle inzet toe zette u te schrijven over de gemeenschappelijke zaligheid, werd ik genoodzaakt u te schrijven met de aansporing om te strijden voor het geloof dat eenmaal aan de heiligen overgeleverd is.

Samenvatting en conclusie

In dit artikel zijn veel Schriftplaatsen behandeld waar dwaalleer aan de orde komt. Het is geen compleet overzicht, in het Oude Testament zijn nog meer teksten over valse profeten te vinden. Hier volgt een opsomming van de belangrijkste aspecten die in de behandelde teksten naar voren zijn gekomen.

• In het OT ligt de nadruk op het in acht nemen van de wet en het dienen van God. Een profeet moet door God zijn gestuurd en de woorden die hij spreekt moeten hem door God zijn opgedragen. Het is niet de bedoeling dat hij uit zichzelf spreekt of dat hij andere profeten na spreekt.
• In het NT vinden we meerdere benamingen voor wat in het OT simpelweg een valse profeet wordt genoemd. Te weten: valse profeten, valse christussen, valse apostelen, valse leraars, bedrieglijke arbeiders, slechte arbeiders, opstandigen, misleiders, normloze mensen. Jezus gebruikt beeldspraak en duidt de valse profeten aan als roofzuchtige wolven. Paulus noemt hen wrede wolven, die de kudde niet zullen sparen. In de Filippenzenbrief noemt hij hen honden. Daarbij moeten we niet denken aan de hond als trouw huisdier maar aan een wilde hond, vergelijkbaar met een wolf.
• Dwaalleer ontstaat vaak binnen de gemeente of sluipt naar binnen zodat we veronderstellen dat het betrouwbare informatie is. Soms wordt het opzettelijk, heimelijk, stiekem ingevoerd.
• Keer op keer benadrukken de Bijbelschrijvers het belang van de leer zoals die oorspronkelijk, door de apostelen, is overgeleverd. Het is niet de bedoeling om de leer aan te passen. Er is geen ‘evolutie’ als het gaat om geloofswaarheden. Wat 2000 jaar geleden waarheid was, is het nu nog steeds. We mogen de boodschap niet aanpassen aan de huidige filosofie of de wind van leer die toevallig waait. De gelovigen in Filadelfia worden geprezen omdat ze het Woord in acht genomen en bewaard hebben.
• Dwaalleer kan verschillende vormen aannemen. Soms gaat het om overdreven wetticisme, soms juist om wetteloosheid en bandeloosheid. Soms om aanpassing aan wereldse normen die de filosofie van die dagen voorschrijft. Johannes heeft het over de leer van Bileam en de leer van de Nikolaïeten.
• Paulus schrijft aan Timotheüs dat er een tijd komt dat de mensen, leraren zullen zoeken die zeggen wat zij graag willen horen.
• Geld en hebzucht zien we regelmatig genoemd als motief voor valse leer. Paulus heeft het over mensen die denken dat “de godsvrucht een bron van winst is” en hij schrijft aan Titus dat er mensen dingen leren “wat onbehoorlijk is, om schandelijke winst”. Petrus zegt: “zij zullen u door hebzucht met verzonnen woorden uitbuiten”. Meerdere Schriftplaatsen noemen Bileam als illustratie. Hij is het voorbeeld van een profeet die profeteerde om er beter van te worden. 2 Petr. 2:15 zegt dat Bileam “het loon van de ongerechtigheid liefhad”.
• Meestal gaat dwaalleer om een verkeerd beeld van Jezus Christus en het Evangelie. In alle gevallen is het een afwijking van datgene wat de apostelen en ooggetuigen hebben overgeleverd en wat we opgeschreven vinden in onze Bijbel.
• Er zal straf komen over degenen die valse leer hebben verkondigd. In het OT zegt God “Ik zál die profeten”. Volgens Paulus is iemand die een ander evangelie predikt, vervloekt. Petrus zegt: “Hun verderf sluimert niet”.

We kunnen concluderen dat de Bijbelschrijvers veel belang hechten aan de zuivere leer: het Evangelie zoals dat door de apostelen zelf is overgeleverd. Afwijkingen in de leer mogen we niet accepteren. Judas geeft het advies om “je leven te bouwen op het fundament van uw zeer heilige geloof”. En hoe gaan we om met mensen die ten prooi zijn gevallen aan dwaalleer? Judas roept ons op om ons te ontfermen over degenen die twijfelen en om anderen te redden door hen aan het vuur te ontrukken. Weer anderen zijn misschien wel te ver afgeweken en hoewel we met hen ook medelijden hebben, moet dat gepaard gaan met vrees en het nemen van afstand.

Judas1:20-23 (in de NBV vertaling)
20 Maar u, geliefde broeders en zusters, moet uw leven bouwen op het fundament van uw zeer heilige geloof. Laat u bij het bidden leiden door de heilige Geest,
21 houd vast aan Gods liefde, en zie uit naar de barmhartigheid van onze Heer Jezus Christus, die u het eeuwige leven zal schenken.
22 Ontferm u over wie twijfelen
23 en red anderen door hen aan het vuur te ontrukken. Uw medelijden met nog weer anderen moet gepaard gaan met vrees; verafschuw zelfs de kleren die ze met hun lichaam bezoedeld hebben.